سرگروه آموزش ابتدایی
سرپرستی مدارس جمهوری اسلامی ایران ـ شبه قاره هندسرگروه آموزش ابتدایی
سرپرستی مدارس جمهوری اسلامی ایران ـ شبه قاره هندارزشیابی
سنجش وارزشیابی (۲)
|
مقدمه در موقعیت‌های مطلوبِ یادگیری، فرایندهای ارزشیابی و آموزش به‌نحو جدایی‌ناپذیری با هم مرتبط هستند. اهمیت ارزشیابی در اندازه‌گیری میزان یادگیری خلاصه نمی‌شود. موضوع مورد ارزشیابی، طرق انجام آن و چگونگی بیان نتایج، همگی حامل پیامی روشن و آشکار است. این پیام حاوی نکات ارزشمندی در زمینه‌ی آن‌چه باید فرا گرفته شود، چگونگی فراگیری مطالب، عناصر کیفی حایز اهمیت و سطح انتظارات از عملکردها است. همچنین، وجود ارزشیابی با کیفیت بالا برای درک نیازهای فردی و گروهی و تناسب اهداف با محتوای برنامه‌های آموزشی و آگاهی از نیازهای دانش‌آموزان و چگونگی کیفیت آموزش، امری ضروری است. ارزشیابی‌های رسمی و یا غیر رسمی کلاسی، مدرسه‌ای و منطقه‌ای، آموزش و یادگیری را به‌هم پیوند می‌دهد و معلمان و مسؤولان آموزشی را قادر می‌سازد که بر کارآیی خود و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان نظارت داشته باشند. ارزشیابی دقیق و صحیح، همچنین موجبات ترغیب و سازماندهی یادگیری و تدریس را فراهم می‌آورد و اطلاعات حاصل از آن، دانش‌آموزان را در جهت بهبود عملکرد خود رهنمون می‌شود. آزمونهای سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی باید به عنوان ابزاری برای پیشبرد امر آموزش، ایجاد انگیزه برای فراگیری و همچنین ارزشیابی عملکردها، طراحی شوند. در استفاده از آزمونهای مؤسسات مختلف، مدیران، دبیران و اولیا اغلب از خود می‌پرسند که «از چه آزمون‌هایی باید استفاده کرد؟»، «سؤالات آزمون چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟»، «گزارش‌های ارایه شده پس‌از برگزاری آزمون حاوی چه مطالبی باید باشد؟». یافتن پاسخی مناسب به پرسش‌هایی از این قبیل، نیازمند صرف وقت و وسواس بسیاری است. نباید فراموش کرد که برخی از آزمون‌ها نقش تعیین کننده‌ای در آینده‌ی دانش‌آموزان ایفا می‌کند. بنابراین باید نهایت دقت را در انتخاب درست آزمون‌ها به‌کار بست. این دفترچه با هدف آشنایی مدارس با اهمیت نقش آزمون در فرآیند آموزش و چگونگی طراحی و اجرای آزمونهای مؤثر تهیه شده است. اندازه‌گیری عبارت است از فرایندی دقیق و نظامدار که تعیین می‌کند یک شخص یا یک شیء چه مقدار از یک ویژگی برخوردار است. فرایند اندازه‌گیری نیاز به وسیله‌ای دارد که به آن وسیله‌ی اندازه‌گیری می‌گویند. وسایل اندازه‌گیری به دو دسته‌ی مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می‌شود. ویژگی‌های فیزیکی و رفتارهای آشکار، مثل طول و وزن اشیا یا قد و وزن افراد، به طور مستقیم و ویژگی‌ها و صفات روانی مانند هوش، خلاقیت، انگیزش، نگرش، یادگیری و مانند این‌ها به طور غیرمستقیم اندازه‌گیری می‌شود. معمول‌ترین وسیله‌ی اندازه‌گیری غیر مستقیم، آزمون است. اما سنجش، از آزمون و اندازه‌گیری مفهوم گسترده‌تری دارد. بنا به گفته‌ی نیتکو، «سنجش یک اصطلاح کلی است و به صورت فرایندی تعریف می‌شود که برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز تصمیم‌گیری درباره‌ی دانش‌آموزان، برنامه‌های درسی و سیاست‌های آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. سالویا[1] و یسل دایک[2] می‌گویند سنجش تنها به جمع‌آوری داده‌ها یا اطلاعات خلاصه نمی‌شود، بلکه به جمع‌آوری داده‌ها همراه با قصد یا منظور گفته می‌شود. داوری ارزشی بر روی اطلاعات جمع‌آوری شده، ارزشیابی نام دارد. ارزشیابی به یک فرایند نظامدار برای جمع‌آوری، تحلیل و تفسیر اطلاعات گفته می‌شود، به این منظور که تعیین شود آیا هدف‌های مورد نظر تحقق یافته‌اند یا در حال تحقق یافتن هستند و به چه میزانی. دسته‌بندی آزمون‌ها با توجه به چگونگی تهیه‌ی آنها
آزمون‌ها به دو دسته‌ی عمده‌ی «آزمونهای استاندارد شده» و «آزمونهای معلم‌ساخته» تقسیم می‌شوند. آزمونهای استاندارد شده، آزمون‌هایی هستند که با استفاده از نمونه‌های بزرگِ آزمون‌شوندگان و غالباً به وسیله‌ی مؤسسه‌ها یا بنگاه‌های آزمون‌سازیِ دولتی یا خصوصی و یا مراکز آموزشی و علمی، برای اندازه‌گیری پیشرفت تحصیلی با مقاصد ارزشیابی از دوره‌های تحصیلی، تهیه و توزیع می‌شوند. در این نوع آزمون‌ها، ملاکِ نسبی اندازه‌گیری مورد استفاده قرار می‌گیرد. آزمونهای معلم‌ساخته آزمون‌هایی هستند که معلمان برای سنجش پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان خود تهیه می‌کنند و در طول دوره‌ی آموزش و یا در پایان دوره به اجرا درمی‌آورند. در این آزمون‌ها، ملاکِ مطلق اندازه‌گیری مورد استفاده قرار می‌گیرد. آزمونهای استاندارد شده و معلم‌ساخته‌ی پیشرفت تحصیلی را می‌توان برای تصمیم‌گیری‌های زیر مورد استفاده قرار داد: 1- تصمیمات آموزشیِ مربوط به کم و کیف جریان آموزش را باید برمبنای آزمونهای معلم‌ساخته گرفت. 2- تصمیمات مربوط به ارتقای دانش‌آموزان را نیز، باید بر مبنای آزمونهای معلم‌ساخته، که دربرگیرنده‌ی موضوعات مشخص درسی و هدف‌های دقیق آموزشی است، گرفت. 3- تصمیمات تشخیصی مربوط به مشکلات یادگیرندگان و تصمیمات مربوط به رفع نواقصِ یادگیری و آموزش را می‌توان برمبنای هر دو نوع آزمون اتخاذ کرد. 4- تصمیمات مربوط به جایابی یا پایه‌گزینی افراد به اندازه‌گیریِ وسیع‌تری نیازمند است؛ بنابراین بهتر است در این مورد از آزمونهای استاندارد شده استفاده کرد. 5- تصمیمات مربوط به راهنمایی و مشاوره‌ی دانش‌آموزان معمولاً به مقایسه‌های هنجاری نیازمند است؛ بنابراین بهتر است برای این منظور، از آزمونهای استاندارد شده استفاده کرد. 6- از آن‌جایی که تصمیمات مربوط به انتخاب برمبنای مقایسه‌ی افراد و گروه‌ها گرفته می‌شود؛ بنابراین در این مورد نیز بهتر است از آزمونهای استاندارد شده استفاده شود. 7- تصمیمات مربوط به برنامه‌ریزی درسی نیز، که به انتخاب یک برنامه از میانِ برنامه‌های مختلف منجر می‌شود، به مقایسه‌ی وسیع نیازمند است، که آن هم از عهده‌ی آزمونهای استاندارد شده برمی‌آید. 8- تصمیمات مربوط به ارزشیابی از میزان موفقیت مدارس مختلف، مستلزم کسب نظری جامع و مقایسه‌ای در این باره است، که یک مدرسه در مقایسه با مدارس دیگر تا چه حد موفقیت کسب کرده است. برای این منظور نیز، آزمونهای استاندارد شده مفیدتر هستند. دسته‌بندی ارزشیابی‌های آموزشی با توجه به موضوع ارزشیابی
ارزشیابی به این منظور به‌کار می‌رود که تعیین شود آیا هدف‌های مورد نظر تحقق یافته‌اند یا نه. بنابراین، یکی از راه‌های تقسیم‌بندی انواع ارزشیابی‌ها با توجه به هدف یا موضوع ارزشیابی است. از این لحاظ، ارزشیابی‌های مختلف آموزشی را می‌توان در گروه‌های زیر قرار داد: ارزشیابی از دانش‌آموزان
منظور از ارزشیابی از دانش‌آموزان[3] عمدتاً ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی[4] یا ارزشیابی از میزان یادگیری[5] آنان است. استفاده از نتایج ارزشیابی دانش‌آموزی به‌ویژه نتایج ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، نه‌تنها برای قضاوت درباره‌ی عملکرد یادگیرندگان، بلکه برای داوری درباره‌ی اثربخشی کیفیت آموزش و روش‌ها و مواد آموزشی نیز مفید است. ارزشیابی پیشرفت تحصیلی که مهم‌ترین نوع ارزشیابی آموزشی است، تعیین می‌نماید که دانش‌آموزان تا چه میزانی به هدف‌های آموزشی از پیش تعیین شده رسیده‌اند. ارزشیابی از برنامه‌های درسی و مواد آموزشی
ارزشیابی آموزشی، گاهی به منظور تعیین اثربخشی برنامه‌ی درسی[6] یا مواد آموزشی[7] انجام می‌شود و شامل ارزشیابی از عواملی چون روش‌های آموزشی، کتاب‌های درسی، ابزارهای دیداری- شنیداری و تدارکات فیزیکی و سازمانی است. در ارزشیابی از برنامه‌های درسی و مواد آموزشی نیز عمده‌ترین ملاک، پیشرفت تحصیلی یا میزان یادگیری دانش‌آموزان است. ارزشیابی از پروژه‌ها و برنامه‌های آموزشی
علاوه بر برنامه‌های درسی و مواد آموزشی، برنامه‌ها و پروژه‌های[8] آموزشی ویژه نیز مورد ارزشیابی واقع می‌شوند. منظور از پروژه‌ها و برنامه‌های آموزشی ویژه، کوشش‌هایی است موقعیتی که به‌عنوان بخشی از برنامه‌های معمول مدرسه‌ها به‌حساب نمی‌آیند. این برنامه‌ها نوعاً ماهیت نوآورانه دارند و طول مدت حضورشان به موفقیتشان وابسته است. ارزشیابی از مدرسه
منظور از ارزشیابی از مدرسه[9] این است که تعیین شود هدف‌های پیش‌بینی شده برای مدرسه به چه میزانی تحقق یافته‌اند و نقاط قوت و ضعف کدام‌اند. یکی از جنبه‌های مهم ارزشیابی از مدرسه، برنامه‌ی آزمون مدرسه است. هرچه این برنامه جامع‌تر و کامل‌تر باشد، اطلاعات به دست آمده نیز به همان نسبت، قابل اعتمادتر و باارزش‌تر خواهد بود. مانند سایر ارزشیابی‌های آموزشی، در ارزشیابی از مدرسه نیز پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مهم‌ترین بخش برنامه‌ی آزمون و منبع کسب اطلاعات است. ارزشیابی از کارکنان مدرسه
مقصود از ارزشیابی از کارکنان مدرسه، ارزشیابی از همه‌ی کسانی است که به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم مسؤول بازده‌های آموزشی مدرسه هستند. در سال‌های اخیر بر ارزشیابی از اثربخشی معلمان سطوح مختلف تحصیلی تأکید زیادی شده است. شاید پیچیده‌ترین نوع ارزشیابی، همین ارزشیابی از کار معلمان باشد. علت پیچیدگی این روش ارزشیابی، کم‌اعتباری و بی‌دقتی وسایل و روش‌های اندازه‌گیری و سنجش مورد استفاده در این نوع ارزشیابی است، زیرا هیچ‌یک از منابع اطلاعاتی پیش گفته اطلاعات دقیق و بی‌غرضانه‌ای را که برای یک ارزشیابی سالم، ضروری است، به دست نمی‌دهد. بنابراین، متخصصان ارزشیابی معلم پیشنهاد می‌کنند برای این‌که ارزشیابی سالمتری از معلمان به‌عمل آید، باید از همه‌ی منابع اطلاعاتی موجود داده‌های لازم را به دست آورد و قضاوت نهایی را بر اساس ترکیبی از آنها انجام داد. ارزشیابی از کار معلمان دست کم برای دو منظور به کار می‌رود: 1- کمک به معلم در جهت اصلاح و بهبود روش‌ها و فعالیت‌های آموزشی 2- تصمیم‌گیری‌های شغلی، اعم از استخدام، ترفیع یا ارتقای معلم ارزشیابی معلم عبارت است از تعیین میزان موفقیت معلمان در رسیدن به هدف‌های آموزشی خود. در ارزشیابی معلم، دو دسته اطلاعات ضروری است: 1- ملاک‌ها یا معیارهای موفقیت آموزشی 2- شاخصی از میزان موفقیت معلمان در رسیدن به این ملاک‌ها. روش‌های ارزشیابی معلم به دسته‌های زیر قابل تقسیم است: 1- مصاحبه به‌عنوان وسیله‌ای برای گزینش و نگهداری معلمان 2- مشاهده از کلاس درس 3- استفاده از نظر دانش‌آموزان 4- استفاده از یادگیری دانش‌آموزان 5- خودسنجی یا ارزشیابی از خود 6- ارزشیابی به‌وسیله‌ی همکاران 7- بررسی آثار علمی معلم دسته‌بندی ارزشیابی‌های آموزشی با توجه به زمان و هدف استفاده
ارزشیابی‌های آموزشی و آزمونهای مورد استفاده‌ی آنها را به چهار دسته‌ی ارزشیابی‌های آغازین، تکوینی، تشخیصی و تراکمی تقسیم می‌کنند: ارزشیابی آغازین یا سنجش آغازین
نخستین ارزشیابی که پیش از انجام فعالیت‌های آموزشی به اجرا درمی‌آید، ارزشیابی آغازین یا سنجش آغازین[10] نامیده می‌شود. این نوع ارزشیابی به دو منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد: 1- آیا یادگیرندگان بر دانش‌ها و مهارت‌های پیش‌نیاز درسِ تازه از قبل مسلط‌اند؟ 2- یادگیرندگان چه مقدار از هدف‌ها و محتوای درس تازه را قبلاً یاد گرفته‌اند؟ در مورد سؤال اول، سنجش آغازین به منظور اندازه‌گیری مهارت‌ها و دانش‌های پیش‌نیاز یادگیریِ درس تازه به‌کار می‌رود. در مورد سؤال دوم، به‌جای آزمون آمادگی، از آزمون جایابی یا آزمون پایه‌گزینی[11] استفاده می‌شود. هدف از آزمون جایابی یا پایه‌گزینی که به آن پیش‌آزمون[12] نیز گفته می‌شود، تعیین میزان اطلاعات یادگیرندگان از مطالبی است که قرار است به آنان آموزش داده شود. ارزشیابی تکوینی
آن‌چه عمدتاً به‌منظور کمک به اصلاح موضوع مورد ارزشیابی، یعنی برنامه یا روش آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد، ارزشیابی تکوینی[13] نام دارد. هدف از اجرای این ارزشیابی، آگاه ساختن تولید کنندگان برنامه از نواقص برنامه‌ی خود و کمک به اصلاح آنها است. هدف از کاربرد ارزشیابی تکوینی در رابطه با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان، آگاهی یافتن از میزان و نحوه‌ی یادگیری آنان برای تعیین نقاط قوت و ضعف یادگیری و نیز، تشخیص مشکلات روش آموزش معلم در رابطه با هدف‌های آموزشی است. در ارزشیابی تکوینی، در پایان هر واحد درسی، یک آزمون دقیق و مختصر که حاوی هدف‌های آموزشی آن واحد است، اجرا می‌شود و بر اساس نتایج حاصل، میزان دستیابی به هدف‌های آموزشی مشخص می‌گردد. ارزشیابی تشخیصی
نوع دیگر ارزشیابی که آن نیز در جریان آموزش انجام می‌گیرد، ارزشیابی تشخیصی[14] نام دارد. علت این نام‌گذاری آن است که این ارزشیابی با هدف تشخیص مشکلات یادگیری دانش‌آموزان به‌کار می‌رود. این آزمون‌ها معمولاً به صورت انفرادی اجرا می‌شوند و در قیاس با آزمونهای پیشرفت تحصیلی، سؤال‌های بیشتری را در بر می‌گیرند. این ارزشیابی زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که معلم با مشکلات مبرم و مکرری در یک یا چند دانش‌آموز روبه‌رو می‌شود، که با روش‌های اصلاحیِ معمولِ ارزشیابی تکوینی قابل رفع نیست. ارزشیابی تراکمی
در ارزشیابی تراکمی[15] تمام آموخته‌های دانش‌آموزان در طول یک دوره‌ی آموزشی تعیین می‌شوند و هدف آن، نمره دادن به دانش‌آموزان و قضاوت درباره‌ی اثربخشی کار معلم و برنامه‌ی درسی یا مقایسه‌ی برنامه‌های مختلف درسی با یکدیگر است. هدف ارزشیابی تراکمی هم نمره دادن و اتخاذ تصمیم‌های مختلف و هم تعیین اثربخشی طرح آموزشی و هدف‌های معلم و میزان موفقیت او در پیاده کردن مراحل مختلف طرح آموزشی است. ویژگی‌های مختلف ارزشیابی‌های پیش‌از آموزش، ضمن آموزش و پس‌از آموزش
دسته‌بندی ارزشیابی‌های آموزشی با توجه به ارزشیابان
دو نوع ارزشیابی آموزشی دیگر که با ارزشیابی تکوینی و تراکمی رابطه‌ی نزدیکی دارند، ارزشیابی درونی[16] و ارزشیابی بیرونی[17] است. منظور از ارزشیابی درونی، این است که ارزشیابی توسط کارکنان و دست‌اندرکاران تهیه و اجرای برنامه، یعنی افراد درون برنامه انجام می‌شود و منظور از ارزشیابی بیرونی، ارزشیابی توسط افراد یا گروه‌هایی خارج از برنامه صورت گیرد. ارزشیابی درونی بیشتر مناسب ارزشیابی تکوینی و ارزشیابی بیرونی مناسب ارزشیابی تراکمی است. [1] Salvia [2] Yeseldyke [3] student evaluation [4] academic achievement [5] learning [6] curriculum [7] instructional materials [8] programs and projects [9] school evaluation [10] preassessment [11] placement test [12] pretest [13] formative evaluation [14] diagnostic evaluation [15] summative evaluation [16] internal evaluation [17] external evaluation http://www.meraat.ir/P_Ewh.aspx | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
