علوم پنجم

چگونه خاک پدید می آید؟

   اگر سطح زمین از خاک پوشیده نبود بشر هم نابود می گشت. بی خاک گیاهان نمی توانند رشد کنند و در این صورت، انسان و سایر حیوانات حتماً بی غذا می ماندند. خاک قسمتی از سطح زمین است که نرم و پودر مانند است و در آن گیاهان رشد می کنند.

خاک از تکه های بسیار ریز سنگ ها، گیاهان پوسیده و مواد حیوانی پدید آمده است. تکه ها یا ذرات سنگ ها روزی قسمتی از صخره های بزرگ تر بودند. مواد گیاهی و حیوانی نیز از بدن جانوران و گیاهان پدید آمده اند. سنگ آن قدر سخت نیست که نتواند به قطعات کوچک تر تقسیم گردد. فرو ریختن و خراب شدن سنگ که پوسیدگی سنگ ها خوانده می شود، همیشه ادامه دارد و به راه های گوناگونی رخ می دهد. یخچال ها که همان یخ های بزرگ شناورند توده های بزرگی از سنگ ها را پیشاپیش خود می رانند و همین امر سبب سابیدگی و ریزش آن ها می شود.

   آب که بر اثر مواد شیمیایی که در بر دارد، برخی سنگ ها را می ساید. تغییر درجه ی حرارت نیز اغلب به خرد شدن سنگ ها کمک می کند. گرما و سرما شکاف هایی در سنگ به وجود می آورند. سپس آب هم به نوبه ی خود درون این شکاف ها نفوذ می کند، در آن جا یخ می بندد و آن ها را گسترده تر کرده و از هم می شکافد. ریشه های درختان نیز ممکن است باعث شکستن سنگ ها شوند. در برخی موارد تخم گیاهان درون شکاف سنگ ها افتاده، در آن جا سبز می شود و ریشه می دواند. این هم باز به شکافتن سنگ ها کمک می کند. باد نیز با پرتاب کردن شن ها بر پیکر سنگ ها به گونه ای دیگر در خرد کردن آن ها سهیم است. پس نخستین گام برای درست شدن خاک، متلاشی شدن سنگ هاست. ولی برای آن که خاک واقعی پدید آید، باید گیاخاک هم در بر بگیرد. گیاخاک موادی است که از اندام گیاهان و حیوانات پوسیده به دست می آید. تقریباً اندام همه ی گیاهان و حیوانات مرده ی زمین به وسیله ی کار باکتری ها به خاک تبدیل می شوند. باکتری عامل پوسیدگی گیاه و حیوان است و از این رو خاک را حاصلخیز می کند. کرم های خاکی و بسیاری از انواع حشرات به حاصلخیز کردن خاک کمک موثری می کنند. حاصلخیزترین لایه ی خاک در بالای سطح زمین قرار دارد و خاک زبرین خوانده می شود. در لایه ی بعدی که خاک زیرین خوانده می شود، اغلب تکه های سنگ یافت می شود.  در زیر همه ی این ها بستر سنگ قرار گرفته است.